Het Europees beleidskader voor lokale mobiliteitsplannen

Duurzame stedelijke mobiliteit is al jarenlang een belangrijk transportthema binnen het beleid van de Europese Unie. De Europese Commissie ondersteunde daarbij talrijke onderzoeksprojecten, initiatieven en de ontwikkeling van methodologische richtlijnen om Europese steden en lidstaten te inspireren. De mobiliteitsplanning in het Vlaams Gewest heeft daarbij een voorbeeldfunctie vervuld, zowel wat betreft de methodologische aanpak, de verankering in een regelgevend kader als de organisatorische aanpak. Dit geldt in het bijzonder voor de totstandkoming van richtlijnen voor de opmaak en bijsturing van duurzame stedelijke mobiliteitsplannen (Sustainable Urban Mobility Plans - SUMP’s). De toepassing en implementatie hiervan bleef echter tot nu toe in de meeste lidstaten vrijblijvend en zeer divers.

Om schonere, groenere en slimmere mobiliteit te ondersteunen in lijn met de doelstellingen van de Europese Green Deal, heeft de Europese Commissie in 2021 een nieuw EU-kader voor stedelijke mobiliteit vastgesteld (COM (2021) 811 final)(opent in nieuw venster). Dit kader stimuleert uniforme en ambitieuze stedelijke mobiliteitsplanning, inclusief gerelateerde indicatoren. Daarnaast besteedt het aandacht aan thema’s zoals:

• Veilig gebruik van micromobiliteit.
• Kwalitatieve infrastructuur voor kwetsbare weggebruikers.
• Emissievrije stedelijke logistiek (via Sustainable Urban Logistics Plans – SULP’s).
• On-demand passagiersvervoer (zoals taxi’s en particuliere chauffeurs).

Meer info over deze subthema’s: Urban transport - European Commission (europa.eu)(opent in nieuw venster).

In een poging om digitalisering en innovatie te versnellen, wordt stedelijke mobiliteit geïntegreerd in de lopende wetgevingswerkzaamheden rond de levering en verwerking van commercieel gevoelige gegevens voor multimodale digitale mobiliteitsdiensten, zoals Mobility as a Service (MaaS)-toepassingen, en een gemeenschappelijk Europees mobiliteitsdatasysteem. Daarnaast wil men in kaart brengen en verduidelijken welke digitale oplossingen beschikbaar zijn om effectievere en gebruiksvriendelijkere emissievrije zones en andere vormen van toegangsregulering voor stedelijke voertuigen mogelijk te maken.

Met het oog op de verdere sturing van de uitrol van duurzame mobiliteitsplannen (SUMP’s) heeft de Europese Commissie de herziening van Verordening 1315/2013 inzake het trans-Europese vervoersnetwerk (TEN-T) aangegrepen om een aantal doelstellingen concreet te verankeren. Deze herziening heeft geleid tot de nieuwe Europese Verordening 2024/1679 van 13 juni 2024 betreffende richtsnoeren van de Unie voor de ontwikkeling van het trans-Europees vervoersnetwerk, tot wijziging van Verordening (EU) 2021/1153 en Verordening (EU) nr. 913/2010 en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 1315/2013.

De herziening van de TEN-T-Verordening heeft geleid tot de nieuwe TEN-T-Verordening 2024/1679(opent in nieuw venster), die richtsnoeren bevat voor de ontwikkeling van het trans-Europees vervoersnetwerk. Deze verordening legt verplichtingen op voor stedelijke knooppunten (‘Urban Nodes’), zoals de opmaak van een SUMP tegen 31 december 2027, inclusief monitoring en voortgangsrapportering. De vijf Vlaamse stedelijke knooppunten zijn Brugge, Gent, Antwerpen, Leuven en Hasselt. Deze selectie is gebaseerd op het inwonersaantal en de centrumfunctie op NUTS2-niveau.

Een ‘stedelijk knooppunt’ wordt gedefinieerd als:

“Een stedelijk gebied waar onderdelen van de vervoersinfrastructuur van het trans-Europees vervoersnetwerk voor passagiers en goederen, zoals havens, met inbegrip van passagiersterminals, luchthavens, treinstations, busterminals en multimodale goederenterminals, die in en rond het stedelijk gebied zijn gelegen, verbonden zijn met andere onderdelen van die infrastructuur en met de infrastructuur voor regionaal en lokaal verkeer, met inbegrip van infrastructuur voor actieve vervoerswijzen.” ​​​

Het SUMP is een strategisch document dat de mobiliteit en bereikbaarheid binnen stedelijke gebieden duurzaam verbetert, met samenwerking tussen lokale, regionale, nationale en andere bestuursniveaus. Voor het Vlaams Gewest betekent dit dat de regionale mobiliteitsplannen als SUMP’s voor de stedelijke knooppunten worden voorgelegd.

Bijlage V van de TEN-T-Verordening 2024/1679 specificeert de richtlijnen voor SUMP’s. Deze omvatten:

• doelstellingen,
• het bepalen van een langetermijnvisie met uitvoeringsplan voor de korte termijn,
• integratie van verschillende vervoerswijzen,
• bijdragen aan een efficiënt TEN-T,
• participatieve aanpak,
• monitoring en prestatie-indicatoren

De Europese Commissie zal in 2025 een methodologische nota uitwerken voor de verdere ontwikkeling van deze prestatie-indicatoren.

Daarnaast wordt elke lidstaat aangespoord om tegen 19 juli 2025 een nationaal SUMP-ondersteuningsprogramma op te zetten voor de lange termijn, gericht op de opmaak en uitvoering van SUMP’s. Dit moet gebeuren via passende maatregelen, richtsnoeren, capaciteitsopbouw, bijstand en eventueel financiële steun. In België wordt deze opdracht door de bevoegdheidsoverdracht toegewezen aan de gewesten. Voor het Vlaams Gewest is er al een ‘SUMP-omkadering’ die juridisch is verankerd in het Decreet Basisbereikbaarheid, waarbij het Departement Mobiliteit en Openbare Werken de ‘management’-functie op zich neemt.

Naast het verplichte kader voor stedelijke knooppunten moedigt Europa ook andere steden en gemeenten aan om in te zetten op duurzame mobiliteitsplanning. De vernieuwde SUMP-richtlijnen vormen hiervoor een belangrijke bron van inspiratie. Deze niet-bindende richtlijnen en referentiematerialen, ontwikkeld via EU-gecofinancierde projecten, zijn beschikbaar via het EU Urban Mobility Observatory - European Commission (europa.eu)(opent in nieuw venster). Steden worden aangemoedigd om deze materialen te gebruiken en aan te passen aan hun specifieke situatie.

In Vlaanderen moeten lokale en regionale mobiliteitsplannen voldoen aan de bepalingen van het Decreet Basisbereikbaarheid. Hoewel de plannen een eigen invulling kennen, vertonen ze belangrijke overeenkomsten met de SUMP-richtlijnen.

• EU-SUMP richtlijnen 2019(PDF bestand opent in nieuw venster): Een vertaling van de SUMP-richtlijnen in het Nederlands.
• Samenvatting EU SUMP-richtlijnen voor beleidsmakers(PDF bestand opent in nieuw venster): De Europese Commissie stelt ook een samenvatting beschikbaar in het Nederlands.

Door deze informatiebronnen te benutten, kunnen steden en gemeenten hun mobiliteitsplannen versterken en bijdragen aan een duurzame mobiliteitstransitie.