Installatie bestuursorganen 2024

Neen. Democratie is gebaat bij transparantie. Daarom is voor de voordracht van mandaten het verplicht gebruik van een modelakte opgelegd en is het initiatiefrecht ingevoerd. Die modelakten worden bovendien pas om 18u op de dag van de verkiezingen ter beschikking gesteld. Bij indiening en ondertekening van deze modellen moet het initiatiefrecht nageleefd worden.

Op verkiezingsavond zelf bijvoorbeeld betekent dit dat er geen akten mogen ondertekend worden omdat het initiatiefrecht pas start de dag na dagtekening van het proces-verbaal van de gemeenteraadsverkiezingen (voor de meeste gemeenten op 14 oktober). Verderop in deze Q&A worden de sancties opgelijst van het niet respecteren van het initiatiefrecht.

Op die manier zijn bindende voorakkoorden voor de dag van de verkiezingen niet langer mogelijk.

De verkozene met de meeste naamstemmen op de grootste lijst krijgt voor een periode van veertien dagen een exclusief initiatiefrecht om na de verkiezingen een nieuwe coalitie te vormen (artikel 5, §3, DLB). Het initiatiefrecht komt dus niet toe aan de lijsttrekker, maar aan de verkozene die op de grootste lijst daadwerkelijk de meeste stemmen heeft behaald.

Als de verkozene als houder van het initiatiefrecht er niet in slaagt om binnen een periode van veertien dagen een coalitie te vormen door een gezamenlijke akte van voordracht van schepenen in te dienen, gaat het initiatiefrecht over op de verkozene met de meeste naamstemmen van de tweede grootste lijst enzovoort.

Op het formulier G86, dat als bijlage bij het proces-verbaal van de verkiezingen van het gemeentelijk hoofdbureau is gevoegd, is opgenomen wat de volgorde is van de verkozenen die het initiatiefrecht verkrijgen.

Er wordt altijd eerst gekeken naar de grootste lijst. Heeft die lijst er (op voorhand!) voor gekozen om in twee fracties te gaan zetelen? Dan komt het initiatiefrecht toe aan de verkozene voor de gemeenteraad die het hoogste aantal naamstemmen heeft en die van de twee fracties tot de fractie met de meeste zetels in de gemeenteraad behoort. In het uitzonderlijke geval dat het aantal zetels tussen beide fracties gelijk is, krijgt de verkozene met het meeste naamstemmen van de lijst het initiatiefrecht.

Het initiatiefrecht duurt 14 dagen.

*Opgelet: deze data zijn indicatief!

• Het initiatiefrecht start pas de dag na de dagtekening van het proces-verbaal van de gemeenteraadsverkiezingen. In het uitzonderlijke geval dat maandag pas het proces-verbaal ondertekend is, zal het initiatiefrecht pas de dag nadien (dinsdag 15 oktober) beginnen.
• Het initiatiefrecht kan immers sneller overgaan naar de volgende in de cascade als de houder afstand doet van zijn initiatiefrecht.

Als het initiatiefrecht is uitgeput zonder dat er een gezamenlijke akte van voordracht is ingediend, dan heeft elke lijst de mogelijkheid om een gezamenlijke akte van voordracht in te dienen, uiteraard op voorwaarde dat dit tijdig gebeurt, zijnde uiterlijk drie dagen voor de installatievergadering.

Als de voorzitter vaststelt dat er geen (ontvankelijke) gezamenlijke akte van voordracht is ingediend, zal de gemeenteraad het aantal te verkiezen schepenen vastleggen. Binnen 14 dagen wordt dan tot de individuele verkiezing van de schepenen overgegaan. Elke lijst kan daarvoor akten van voordracht indienen.

De hervorming van de verkiezingsregels zijn erop gericht om voorakkoorden onmogelijk te maken. Het model van de gezamenlijke akte van voordracht voor de schepenen wordt net als de andere modellen om 18 uur online gezet op de dag van de verkiezingen. Het is niet toegestaan om op de avond zelf nog de gezamenlijke akte van voordracht te ondertekenen. Op dat moment heeft nog geen enkele lijst het initiatiefrecht toegekend gekregen.

Enkel de houder van het initiatiefrecht kan een gezamenlijke akte van voordracht op ontvankelijke wijze indienen. Je mag als verkozene pas een gezamenlijke akte van voordracht voor schepenen ondertekenen op moment dat jezelf of een van de ondertekende lijsten het initiatiefrecht heeft. Je mag dus geen ‘gezamenlijke akte van voordracht’ met een andere lijst ondertekenen die de lijst van de lopende initiatiefhouder buitenspel zet.

Als die voorwaarden niet worden nageleefd, zal de voorzitter van de gemeenteraad de ingediende akte op de installatievergadering onontvankelijk verklaren.

De bewijslast bij niet-naleving berust bij degene die het aanbrengt. De uiteindelijke beoordeling komt in geval van betwisting toe aan de Raad voor Verkiezingsbetwistingen en in beroep aan de Raad van State.

De verkozenen die een dergelijke akte ondertekenen met miskenning van het initiatiefrecht, worden gesanctioneerd. Zij kunnen voor de duur van de zittingsperiode van de gemeenteraad:

1. niet worden benoemd of verkozen als burgemeester, schepen, voorzitter van de gemeenteraad, voorzitter van een gemeenteraadscommissie, voorzitter of lid van het bijzonder comité voor de sociale dienst, en evenmin een dergelijk mandaat waarnemen.
2. evenmin de gemeente vertegenwoordigen of namens de gemeente een mandaat bekleden of waarnemen in gemeentelijke extern verzelfstandigde agentschappen of andere verenigingen, stichtingen of vennootschappen.
3. evenmin het OCMW vertegenwoordigen of namens het OCMW een mandaat bekleden of waarnemen in een samenwerkingsvorm van het OCMW (welzijnsvereniging, autonome verzorgingsinstelling, ziekenhuisvereniging, vereniging sociale dienstverlening, woonzorgvereniging), of in andere verenigingen, stichtingen of vennootschappen.

Als de verkozene al een dergelijk mandaat bekleedt of waarneemt, vervalt dat van rechtswege.

Pas dus goed op voor je als verkozene je handtekening zet op een gezamenlijke akte van voordracht!

De verkiezingsregels zijn van dwingend recht. Andersluidende onderlinge afspraken zijn dus zonder juridische waarde.

De algemeen directeur publiceert op de website van de gemeente:

1. de indiening van een gezamenlijke akte van voordracht door de verkozene voor de gemeenteraad die op dat moment het initiatiefrecht heeft.
2. het niet-ingediend zijn van een gezamenlijke akte van voordracht door de verkozene voor de gemeenteraad die op dat moment het initiatiefrecht heeft, na de periode van veertien dagen.
3. het ontbreken van een gezamenlijke akte van voordracht op de derde dag voor de installatievergadering.
4. de uitputting van het initiatiefrecht door alle houders van het initiatiefrecht.
5. de indiening van een verklaring van afstand.

Nee.

Er wordt niet langer gewerkt met een akte van voordracht voor een burgemeester. De verkozenen voor de gemeenteraad hebben niet langer de mogelijkheid om zelf een verkozene als burgemeester voor te dragen.

Om te bepalen wie burgemeester wordt, geldt als algemene regel dat de verkozene van Belgische nationaliteit met de meeste naamstemmen die behoort tot de grootste fractie van de coalitie burgemeester wordt.

Deze verkozene is de aangewezen-burgemeester. Pas na de eedaflegging van de aangewezen-burgemeester kan het benoemingsproces worden opgestart. Tot aan de eedaflegging van de aangewezen-burgemeester blijft de uittredende burgemeester in functie.

Het is wel mogelijk om een akte van opvolging in te dienen, waarbij een kandidaat-burgemeester wordt voorgedragen op zijn vroegst vanaf 1 oktober van het vierde jaar van de bestuursperiode (1 oktober 2028). De voorgedragen opvolger moet tot dezelfde fractie behoren als de burgemeester die hij opvolgt.

Die akte van opvolging moet worden ingediend uiterlijk drie dagen voor de installatievergadering.

Als de verkozene die volgens de algemene regel burgemeester zou worden, het mandaat niet wil opnemen, is er voorzien in een dwingende vervangingsregeling. In dat geval wordt de verkozene met het tweede meeste naamstemmen van de grootste coalitiefractie de aangewezen-burgemeester. Die regeling wordt verder toegepast tot een verkozene het mandaat van (aangewezen-) burgemeester aanvaardt.

Er zijn geen specifieke vormvereisten opgenomen voor een afstand van mandaat van (aangewezen-) burgemeester. De definitieve afstand zal in elk geval blijken door het niet-afleggen van de eed als aangewezen-burgemeester. Voor de goede orde is het aanbevolen dat een eventuele afstand op voorhand schriftelijk wordt meegedeeld aan de algemeen directeur, om verrassingen tijdens de vergadering te vermijden. Op de vergadering kan de afstand nog mondeling worden bevestigd en genotuleerd.

Als in de loop van de zittingsperiode het mandaat van burgemeester openvalt, is voorzien in een algemene vervangingsregeling (artikel 58, §2, DLB). Als de burgemeester het mandaat niet langer kan of wil uitoefenen, zal het raadslid met het tweede meeste naamstemmen binnen de grootste coalitiefractie worden aangeduid als aangewezen-burgemeester, waarna het benoemingsproces wordt doorlopen.

Als die persoon weigert of als de Vlaamse Regering beslist om de aangewezen-burgemeester niet te benoemen, zal verder gekeken worden naar de raadsleden van de grootste coalitiefractie in afnemende volgorde van stemmenaantal. Als binnen die fractie niemand het mandaat wil opnemen, zal naar de tweede grootste coalitiefractie gekeken worden. De procedure wordt bijgevolg op een analoge manier toegepast op de volgende raadsleden tot een geschikte burgemeester kan worden aangewezen en vervolgens benoemd.

De situatie is enigszins anders wanneer er een ontvankelijke akte van opvolging is ingediend. De opvolging van de burgemeester die hierin is voorzien kan pas uitwerking hebben ten vroegste op 1 oktober 2028 (de einddatum van het mandaat van de op te volgen burgemeester moet in de akte vermeld zijn). Stel dat het mandaat van burgemeester openvalt voor 1 oktober 2028, dan wordt de akte van opvolging zonder voorwerp en moet de algemene vervangingsregeling van artikel 58, § 2 worden toegepast. Er kan in dat geval wel een nieuwe akte van opvolging worden ingediend, die ook ten vroegste uitwerking kan hebben vanaf 1 oktober 2028. Stel dat het mandaat van burgemeester vervroegd eindigt op of na 1 oktober 2028 dan neemt de opvolger uit de akte van opvolging het mandaat vervroegd op.

Ja.

De schepenen zijn in principe verkozen voor de volledige bestuursperiode.

Er kan in de akte van voordracht worden aangegeven dat de voorgedragen kandidaat-schepen het ambt van schepen niet gedurende de volledige termijn van zes jaar zal uitoefenen. In dat geval wordt op de akte van voordracht de einddatum van het mandaat vermeld. In de akte kan dan al de naam van de kandidaat of kandidaten worden vermeld die de schepen achtereenvolgens zal of zullen opvolgen voor de resterende duurtijd van het mandaat, hoewel dat geen verplichting is.

• Het is bijgevolg mogelijk dat een einddatum in de akte wordt vermeld zonder dat er een naam van een opvolger is aangegeven.
• Als er een einddatum op de akte van voordracht is vermeld, is de betrokken schepen bij het bereiken van die einddatum van rechtswege ontslagnemend.
• Als ook de naam van de opvolger op de akte van voordracht is vermeld, wordt die persoon van rechtswege schepen. De gemeenteraad kan in dat geval niet beslissen om het mandaat niet in te vullen. Als er geen naam van een opvolger is vermeld, maar wel een einddatum, kan de gemeenteraad beslissen om het mandaat niet in te vullen (artikel 49, §1, eerste lid, DLB).Als de raad het mandaat wel wil invullen, moet er een nieuwe akte van voordracht (model GEM5) worden ingediend.
• Als er twee of meer opvolgers worden vermeld, moeten ook twee of meer einddata worden ingevuld.
• Het is niet mogelijk dat er een naam van een opvolger is opgenomen zonder dat er een einddatum is vermeld. In dat geval is de voordracht van de opvolger ongeldig.

De installatievergadering vindt plaats op een van de eerste vijf werkdagen van december. In vergelijking met 2018 is de installatievergadering met een maand vervroegd.

Voor de fusiebesturen geldt een uitzondering. Daar zal de installatie plaatsvinden op 2 januari.

Een gemeenteraadslid dat feitelijk als onafhankelijke gaat zetelen, blijft juridisch behoren tot de fractie waarvoor hij verkozen werd. Het aantal zetels per fractie, zoals vastgelegd op de installatievergadering, blijft gedurende de volledige bestuursperiode bevroren voor de aanduiding van de burgemeester.

De termijn waarin een bezwaar kan worden ingediend bij de Raad voor Verkiezingsbetwistingen tegen de verkiezing bedraagt 40 dagen. De bezwaartermijn start de dag na de dagtekening van het proces-verbaal van de verkiezingen (artikel 23, eerste lid, DBRC-decreet(opent in nieuw venster)).

Concreet gelden de volgende twee situaties:

• als het proces-verbaal van de verkiezingen gedagtekend is op zondag 13 oktober 2024, kan een bezwaar worden ingediend tot en met vrijdag 22 november 2024.
• als het proces-verbaal van de verkiezingen gedagtekend is op maandag 14 oktober 2024, kan een bezwaar worden ingediend tot en met maandag 25 november 2024.

Tijdens die bezwaartermijn kan:

• een kandidaat een bezwaar indienen tegen de verkiezing (artikel 22 DBRC-decreet).
• de Raad voor Verkiezingsbetwistingen de juistheid nagaan van de zetelverdeling tussen de lijsten en van de rangorde waarin de raadsleden en opvolgers gekozen zijn verklaard. De Raad kan ambtshalve de zetelverdeling en de rangorde wijzigen. In dat geval brengt de Raad de gemeenteraad daarvan op de hoogte. De gewijzigde zetelverdeling en rangorde vervangen de zetelverdeling en rangorde die het hoofdbureau heeft afgekondigd.

Als er bij de Raad voor Verkiezingsbetwistingen een bezwaar is ingediend tegen de verkiezing, is het mogelijk dat de installatievergadering niet kan plaatsvinden op een van de eerste vijf werkdagen van de maand december. Er moet immers gewacht worden tot de uitslag van de verkiezing definitief is voor kan worden overgegaan tot de installatie van de nieuwe gemeenteraad. De installatievergadering vindt dan plaats binnen vijftien dagen na de dag waarop de uitslag van de verkiezing definitief is, of van de nieuwe verkiezing in geval van ongeldigverklaring van de verkiezingen.