Hoogspanning en gezondheid

Hoogspanningsverbindingen zijn bovengrondse of ondergrondse leidingen voor elektriciteit met een spanning van 30 kV of hoger. Bij bovengrondse verbindingen spreken we van hoogspanningslijnen, bij ondergrondse verbindingen spreken we van hoogspanningskabels.

De Vlaamse overheid heeft een norm opgesteld om ogenblikkelijke blootstelling te beperken en een afsprakenkader ontwikkeld om zoveel mogelijk te vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waar er langdurige blootstelling is.

Hoogspanningsverbindingen en straling

Hoogspanningsverbindingen transporteren elektriciteit en dat veroorzaakt elektrische en magnetische velden.

Enkel bij zeer hoge waarden van het elektrisch veld kunnen effecten bij mensen optreden. Dat komt niet voor bij de hoogspanningsverbindingen in Vlaanderen. Alle hoogspanningsinfrastructuur moet voldoen aan de richtlijnen zoals beschreven in het Algemeen Reglement op de elektrische installaties (AREI)(opent in nieuw venster).

Het transport van elektriciteit veroorzaakt ook magnetische velden. De sterkte daarvan hangt af van de hoeveelheid elektriciteit die getransporteerd wordt en die is niet altijd even groot. Hoe meer stroom, hoe sterker de magnetische velden. Daarnaast is de afstand tot de bron ook belangrijk: hoe verder weg van de geleiders, hoe zwakker de magnetische velden. Voor hoogspanningsverbindingen zijn de magnetische velden het sterkste vlak onder de lijn of vlak boven de kabel. Daarna nemen de magnetische velden af met de afstand tot de lijn of kabel.

Het gaat hier om extreem laagfrequente (ELF) magnetische velden, want de frequentie van het elektriciteitsnet is 50 Hz. Deze extreem laagfrequente magnetische velden zijn niet te verwarren met de velden met veel hogere frequenties van bijvoorbeeld wifi (2 400 000 000 Hz of 2,4 Gigahertz (GHz) en 5 GHz) of gsm-antennes (basisstations) (0,7 tot 3,5 GHz).

Hoe ziet het magneetveld eruit in de buurt van een hoogspanningsverbinding?

De magnetische velden zijn het sterkst vlak onder de lijn of vlak boven de ondergrondse kabel. De magnetische velden nemen af met de afstand tot de lijn of kabel.

Bij een bovengrondse lijn zijn de magnetische velden onder de lijn het hoogst waar de lijn het laagst hangt. Ook de hoogte van de masten, het type geleiders, de hoeveelheid stroom, het aantal circuits (of draadstellen) en de schikking van de fases (transpositie), spelen een rol. Het magneetveld is dus afhankelijk van vele factoren.

Het verloop van het gemiddeld magnetisch veld voor een bovengrondse lijn met 2 circuits ziet er ter illustratie uit als onderstaande figuur. Het verloop wordt gewoonlijk weergegeven vanuit de as van de lijn. De grafiek wordt gewoonlijk gemaakt vanuit het midden tussen twee masten daar waar de geleiders het laagst bij de grond hangen. Het maximumveld is in dit voorbeeld gelijk aan ongeveer 1,39 µT vlak onder de lijn. Dan neemt het veld af tot 0,4 µT op 36 m afstand van de lijn.

Simulatievoorbeeld van de afname van het magnetisch veld B(µT) boven een ondergrondse kabel, berekend door Departement Omgeving met behulp van het rekenmodel van de Universiteit van Luik (Geuzaine and Remacle 2009; Geuzaine et al. 2012).

Bij een ondergrondse verbinding zijn de magnetische velden het hoogst vlak boven de kabel. Ook hier is het magneetveld afhankelijk van vele factoren. De hoeveelheid stroom, het aantal circuits en de schikking van de fases (transpositie), spelen een rol. Ook de ligging van de kabels ten opzichte van elkaar heeft een invloed op het magnetisch veld.

Het verloop van het gemiddeld magnetisch veld bij een ondergrondse kabel met 1 circuit verloopt zoals op onderstaande figuur. De maximale waarde voor het magnetisch veld is terug te vinden centraal boven de ondergrondse kabel. De waarde van het magnetisch veld neemt af naarmate men zich verder van het centrum begeeft. In onderstaand voorbeeld neemt het magnetisch veld af tot 0,4 µT op ca. 2,3 m afstand van het midden.

Dit zijn weergaven van de jaargemiddelde blootstelling, maar ook bij niet-jaargemiddelde blootstelling is het verloop gelijkaardig.

Gezondheidseffecten van elektromagnetische velden

Hoogspanningsverbindingen waardoor elektriciteit vloeit, veroorzaken een elektrisch en een magnetisch veld.

Elektrische velden

Enkel bij zeer hoge waarden van het elektrisch veld kunnen effecten bij mensen optreden. Dat komt niet voor bij de hoogspanningsverbindingen in Vlaanderen.

Magnetische velden

In Vlaanderen bestaat het hoogspanningsnet voornamelijk uit wisselstroom. Er bestaan ook gelijkstroomverbindingen voor transport over lange afstand (2% van het hoogspanningsnet). Voor gelijkstroomverbindingen zijn geen gezondheidseffecten bekend.

Hoogspanningsverbindingen met wisselstroom veroorzaken wisselende magnetische velden: extreem laagfrequente (ELF) magnetische velden. Er is veel onderzoek gedaan naar de mogelijke gezondheidseffecten van deze ELF-magnetische velden

We onderscheiden:

gezondheidseffecten van acute, ogenblikkelijke blootstelling aan magnetische velden, zonder uitmiddeling
gezondheidseffecten van chronische, langdurige blootstelling aan magnetische velden

Stap 1
Bij ogenblikkelijke blootstelling aan magnetische velden van meer dan 100 µT kunnen lichtflitsen voor de ogen optreden. Die stoppen vanzelf wanneer het magnetisch veld weg is. Om dergelijke ogenblikkelijke effecten te voorkomen verbiedt de milieuwetgeving(opent in nieuw venster) (VLAREM II, hoofdstuk 6.14, §6.14.2) blootstelling aan meer dan 100 µT. Uit onderzoek weten we dat in de omgeving van hoogspanningsverbindingen waar mensen kunnen komen, deze waarde niet wordt bereikt.
Stap 2
Sinds de jaren ’70 is er al erg veel onderzoek uitgevoerd naar de mogelijke gezondheidseffecten van wonen dichtbij hoogspanningslijnen. Heel veel gezondheidseffecten zijn hierbij beoordeeld. Bij volwassenen vonden wetenschappers geen verband met gezondheidseffecten. Bij kinderen werd een statistisch verband gevonden tussen wonen in de buurt van hoogspanningslijnen (langdurige blootstelling aan meer dan 0,4 µT jaargemiddeld) en een hogere kans op het voorkomen van kinderleukemie.
Het gaat om een statistisch verband. Er is niet aangetoond dat magnetische velden de oorzaak zijn van het meer voorkomen van kinderleukemie (dan zou het een oorzakelijk verband zijn).
Gezondheidsexperten geven aan dat het statistisch verband aanleiding geeft tot toepassing van het voorzorgprincipe. De toepassing van voorzorg bij hoogspanningsverbindingen en hoogspanningstations is in Vlaanderen vastgelegd in het afsprakenkader. Het uitgangspunt van dit voorzorgsbeleid is zoveel mogelijk vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waar er langdurige blootstelling is aan meer dan 0,4 μT, vooral bij locaties waar kinderen kunnen verblijven (bewoonde gebouwen, onbebouwde woonpercelen, scholen en kinderopvangvoorzieningen).
Voor andere aandoeningen zoals hersentumoren, borstkanker, Alzheimer, ALS en hart- en vaatziekten is er onvoldoende bewijs gevonden voor een verband met magnetische velden.
Het is onwaarschijnlijk dat er andere gezondheidseffecten zijn gemist, want er werden veel gezondheidseffecten onderzocht. De Vlaamse overheid blijft de laatste stand van zaken van het wetenschappelijk onderzoek hierover opvolgen.
Lees de meest recente synthese van wetenschappelijk onderzoek:
Download het rapport opent in nieuw venster
Bij een bevolkingsonderzoek kijken onderzoekers naar grote groepen mensen om te zien of er bepaalde verbanden zijn. Als ze een verband vinden, willen ze weten of het ene het andere veroorzaakt. Ze doen dan ander onderzoek om te bepalen of het ene het andere veroorzaakt. Dat is niet altijd het geval. Er kan dan nog steeds een statistisch verband zijn, wat betekent dat er wel een relatie is, maar niet per se een oorzaak-gevolg relatie.
Voor het verband tussen wonen in de buurt van hoogspanningslijnen (langdurige blootstelling aan meer dan 0,4 µT jaargemiddeld) en een hogere kans op het voorkomen van kinderleukemie vinden onderzoekers geen oorzaak-gevolg relatie.
Gezondheidsexperten geven aan dat het statistisch verband aanleiding geeft tot toepassing van het voorzorgprincipe. De toepassing van voorzorg bij hoogspanningsverbindingen en hoogspanningstations is in Vlaanderen vastgelegd in het afsprakenkader.

Beleid: normen en bindend afsprakenkader

Er is een norm om te beschermen tegen acute gezondheidseffecten.

In Vlaanderen past de Vlaamse overheid voorzorg toe door een bindend afsprakenkader. Het uitgangspunt van dit voorzorgsbeleid is zoveel mogelijk vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waar er langdurige blootstelling is aan meer dan 0,4 μT.

Stap 1
Norm voor acute blootstelling
Om te beschermen tegen acute gezondheidseffecten van extreem laagfrequente (ELF) magnetische velden werd een norm opgemaakt. Deze is van toepassing voor magnetische velden met een frequentie van 50 Hz van hoogspanningsverbindingen. Het gaat om een blootstellingsnorm van 100 μT voor acute blootstelling (zonder uitmiddeling).
Bekijk de norm opent in nieuw venster
In 2023 is er een blootstellingsnorm van 100 μT voor acute blootstelling (zonder uitmiddeling) voor magnetische velden met een frequentie van 50 Hz van hoogspanningsverbindingen opgemaakt. Deze norm voor acute blootstelling is toegevoegd aan VLAREM II(opent in nieuw venster) (hoofdstuk 6.14, §6.14.2), en mag in geen geval overschreden worden.
In de omgeving van hoogspanningsverbindingen waar mensen kunnen komen, wordt in principe de 100 μT voor ogenblikkelijke (zonder uitmiddeling) blootstelling niet bereikt. Mochten metingen anders uitwijzen, zal handhaving optreden op basis van een inbreuk op de VLAREM-wetgeving en moet de uitbater van de hoogspanningsverbinding ervoor zorgen dat de norm niet meer overschreden kan worden.
Stap 2
Bindend afsprakenkader voor langdurige blootstelling
De meest recente synthese van wetenschappelijk onderzoek over de gezondheidseffecten van blootstelling aan magnetische velden geeft aan dat het toepassen van voorzorg aangewezen is. In wetenschappelijke studies komt een statistisch verband voor tussen het meer voorkomen van kinderleukemie en een jaargemiddelde blootstelling aan magnetische velden van meer dan 0,4 μT. Tot op vandaag is de wetenschap er niet in geslaagd om een oorzakelijk verband vast te stellen. In lijn met de internationale, Belgische en Vlaamse aanbevelingen van verschillende instanties, past de Vlaamse overheid daarom het voorzorgsprincipe toe.
Het uitgangspunt van dit voorzorgsbeleid is zoveel mogelijk vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waar er langdurige blootstelling is aan meer dan 0.4 μT, vooral bij locaties waar kinderen kunnen verblijven (bewoonde gebouwen, onbebouwde woonpercelen, scholen en kinderopvangvoorzieningen).
Deze bindende afspraken voor zowel de Vlaamse Overheid als de netbeheerders zijn vastgelegd in een afsprakenkader(PDF bestand opent in nieuw venster) en een convenant(PDF bestand opent in nieuw venster) met de netbeheerders. Concreet komt dat neer op volgende afspraken:
Zo veel mogelijk vermijden dat gevoelige gebouwen waar kinderen jonger dan 15 jaar kunnen verblijven, blootgesteld worden aan meer dan 0,4 μT (jaargemiddeld).
Voor nieuwe projecten zal men deze gebouwen zoveel als mogelijk vermijden bij de overspanningen van hoogspanningsverbindingen, bv. door trajectkeuze.
Voor bestaande hoogspanningsverbindingen is er de aanbeveling om (nieuwe) gevoelige gebouwen niet onder bestaande lijnen te plaatsen.
Bij projecten voor nieuwe hoogspanningsverbindingen, hoogspanningsstations of een wijziging aan een verbinding of station:
De magnetische velden zo veel mogelijk te beperken aan de bron
De magnetische velden zo veel mogelijk uit de buurt te houden van gevoelige gebouwen
Zo veel mogelijk technologische innovaties en gelijkstroomverbindingen te gebruiken
Het uitwerken van een (publiek raadpleegbaar) systeem om de magnetische velden in de buurt van hoogspanningsverbindingen te meten. Het Departement Omgeving werkt op dit moment aan een proefproject voor dit systeem.

Veelgestelde vragen over het langdurig verblijf nabij hoogspanningslijnen

Ik woon binnen de 0,4 µT-zone / Mijn kinderen gaan naar een school/crèche die binnen de 0,4 µT-zone ligt. Wat doet de overheid?

Mijn bedrijf ligt onder een hoogspanningslijn en werknemers zijn bezorgd over magnetische velden, wat moet ik als bedrijf doen?

Kan ik bouwmaterialen gebruiken om mijn woning af te schermen van magnetische velden?

Ik woon nabij een distributiecabine, moet ik me zorgen maken?

Hebben magnetische velden invloed op een pacemaker of andere medische hulpmiddelen?

Wat is de invloed van magnetische velden van hoogspanningsverbindingen op fauna en flora?

Berekening van magnetische velden

Het Departement Omgeving gebruikt een rekentool om het magnetisch veld te berekenen bij hoogspanningsverbindingen, zowel bovengronds als ondergronds. Het model is gevalideerd met veldmetingen en andere simulatiemethoden (bekijk het validatierapport(opent in nieuw venster)).

Het rekenmodel kan de blootstelling in de omgeving van hoogspanningsverbindingen bepalen.

De rekentool laat toe om volledige hoogspanningstrajecten door te rekenen en de zone met gemiddeld meer dan 0,4 µT op kaart te tonen. De grens van deze zone wordt de ‘magneetveldcontour’ genoemd.

De Vlaamse overheid gebruikt deze rekentool om berekeningen uit te voeren voor omwonenden (op specifieke locaties), voor projecten waarbij bestaande verbindingen worden aangepast en voor het doorrekenen van toekomstige situaties.

Berekening aanvragen als u dicht bij een hoogspanningslijn woont

Monitoring

Het Departement Omgeving is gestart met een proefproject om een meetnet op te richten. Dit meetnet zal dankzij sensoren op het terrein de blootstelling aan magnetische velden van hoogspanningsverbindingen en –stations meten. Dit proefproject laat toe om de sensoren langdurig uit te testen, evalueren en optimaliseren. Het vormt de eerste stap van een groter project, namelijk een meetnet van sensoren om de blootstelling aan magnetische velden van hoogspanningsverbindingen langdurig te meten voor heel Vlaanderen.

Sensoren om het beleid te ondersteunen

Sensoren laten toe om na te gaan of de ogenblikkelijke norm van 100 µT al dan niet overschreden wordt. Indien een sensor uit het proefproject of toekomstige monitoringnetwerk meer dan 100 µT meet, wordt dit gemeld aan de dienst Handhaving van Departement Omgeving. Handhaving kan een inbreuk op de VLAREM II-wetgeving(opent in nieuw venster) (hoofdstuk 6.14, §6.14.2) vaststellen en de uitbater zich in regel laten stellen.

Naast het meetnet voor heel Vlaanderen, kunnen sensoren bij bepaalde projecten de blootstelling meten vóór en na de wijziging van een hoogspanningsverbinding. Zo kunnen trends in blootstelling zichtbaar worden.

De resultaten van deze metingen door sensorboxen zullen gepubliceerd worden op de website.

Hoogspanning en gezondheid

Hoogspanningsverbindingen en straling

Gezondheidseffecten van elektromagnetische velden

Elektrische velden

Magnetische velden

Ogenblikkelijke blootstelling

Langdurige blootstelling

Beleid: normen en bindend afsprakenkader

Norm voor acute blootstelling

Bindend afsprakenkader voor langdurige blootstelling

Veelgestelde vragen over het langdurig verblijf nabij hoogspanningslijnen

Berekening van magnetische velden

Monitoring

Sensoren om het beleid te ondersteunen

Contact